سرگذشت حاجی بابای اصفهانی (جیمز موریه)

جیمز موریه مأمور سیاسی دولت انگلستان در دوران سلطنت فتحعلی‌شاه است. وی در سال ۱۷۸۰ در ازمیر عثمانی چشم به جهان گشود و در سال 1849 در انگلیس از دنیا رفت. وی دومین فرزند مذکر ایزاک موریه بود که در ترکیه تجارت می‌کرد. جیمز پس از اتمام تحصیلاتش در انگلستان به ازمیر بازگشت و و از ۱۷۹۹ لغایت ۱۸۰۶ نزد پدرش به کسب و کار مشغول شد و در همانجا ترکی و فارسی را آموخت و سپس منشی سفیر بریتانیا در دوران فتحعلی شاه قاجار بود.

یر اساس نوشته های خود موریه، وی ایران و ایرانی را دوست می داشته و در این مورد می گوید: "جایگاه افسانه ای جاه و جلال خاور زمین, جایگاه شعرای گل و بلبل – گهواره مردی و مردمی سرچشمه پاک رسوم اهالی مشرق زمین . در دنیا مردمی مانند ایران با مهر اخلاق دیرینه مختوم و با فطرت آداب قدیمه مفطور نیست و حتی این صفت در سیمای ایشان نیز هست. ایرانیان تمام صفات لازم را برای اینکه سپاهیان خوبی باشند دارا هستند ."

در دوره فتحعلی شاه قاجار، میرزا ابوالحسن خان ایلچی بعنوان نخستین سفیر ایران در انگلستان انتخاب شده و جیمز موریه او را تا لندن همراهی می‌کند. رفتارهای زننده سفیر ایران در انگلستان و تعاریف‌ زشتی که پس از بازگشت به ایران در مورد خانم‌های انگلیسی می‌کرده باعث دلزدگی جیمز موریه و در پایان نگارش کتاب حاج بابای اصفهانی توسط وی که بیانگر شخصیت متداول ایرانیان آن دوره خصوصا شخص میرزا ابوالحسن خان بوده می‌شود.

کتاب سرگذشت حاجی بابای اصفهانی در سال ۱۸۲۴ میلادی در لندن منتشر شده‌ (حدود 200 سال قبل) و رمانی است تاریخی، که شرح احوالات دلاک زادهٔ ادب آموخته‌ ای از اهالی اصفهان را روایت می کند. وی در جوانی به خدمت یک تاجر ترک درآمده و پس از ماجراهایی طولانی به دربار قاجار راه می‌ یابد. خواندن این کتاب گزارشی از فساد اداری این دوره را به دست می‌دهد.

به گفته هومن فخار زاده: نویسنده ماجرای حاجی بابا را با طنز و هزل و هجو درآمیخته است، او بر فقر و ادبار جامعه، ضعف‌هاى اخلاقى صنف‌هاى گوناگون مردم، فساد دیوانیان و نیرنگ سیاستمداران، و دیانت ریایى تأکید ورزیده و اخلاق و احوال ایرانیان آن عصر را بی‌محابا به سُخره گرفته و از هیچ نیش و طعنى در حق طبقات ملت فروگذار نکرده است.

مترجم کتاب، میرزا حبیب اصفهانی (1214-1272 ه ش، ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه)، ترجمه خوبی از متن فرانسوی کتاب داشته است. وی از افراد فاضل و با تسلط کامل به زبان های فرانسوی، ترکی و عربی بود که بخاطر عقاید سیاسی، از ایران تبعید گردید. مترجم در بعضی جاها در متن تغییراتی داده، از جمله اضافه کردن شعر به متن کتاب! نثر کتاب بصورت ادبی دوران سعدی و حافظ است، بطوریکه در زمان خواندن کتاب، احساس می کنید گلستان سعدی را می خوانید!

با وجود این تغییرات، آسیبی به متن کتاب وارد نشده اما با متن اصلی مطابقت کامل ندارد.

کتاب در رقع جیبی چاپ شده اما بیش از 890 صفحه دارد و خواندن آن به نسبت راحت است.

از این کتاب فیلمی آمریکایی هم ساخته شده (1954).

"میرزا حکیم گفت رفتار فرنگی‌ها با رفتار ما ضد و نقیض است. بجای اینکه موی سر را بتراشند و ریش را ول کنند، ریش را می‌تراشند و موی سر را ول می‌کنند. روی چوب و تخته می‌نشینند ولی ما روی زمین می‌نشینیم، با کارد چنگال غذا می‌خورند ولی ما با دست می‌خوریم، آن‌ها همیشه متحرکند ولی ما همیشه ساکنیم، لباس تنگ می‌پوشند ما لباس گشاد، نماز نمی‌کنند ولی ما روزی ۵ وقت نماز می‌کنیم، در نزد آنها اختیار با زن است در نزد ما اختیار با مرد است، زنهایشان یک وری روی اسب می‌نشینند ولی زنان ما راست سوار می‌شوند، ایستاده قضای حاجت می‌کنند ما نشسته، شراب را حلال می‌دانند و کم می‌خورند ولی ما حرام می‌دانیم و زیاد می‌خوریم؛ ولی آنچه مسلم است این است که فرنگی‌ها نجس‌ترین و کثیف‌ترین مخلوق روی زمین هستند چرا که همه چیز را حلال می‌دانند و همه جور حیوانی می‌خورند حتی خوک، سنگ پشت و قورباغه. مرده را با دست تشریح می‌کنند بدون اینکه بعد از آن غسل میت بجا آورند. نه غسل جنابت سرشان می‌شود، نه تیمم بدل از غسل. اگر دیدی که فرنگی از چیزی که متعلق به توست خوشش آمده مبادا پیشکش بگویی که باخته‌ای، گفتن تو همان و بردن فرنگی همان."

دانلود سرگذشت حاجی بابای اصفهانی